Urfa Yahudileri Kimdir?
Urfalı Yahudiler (Urfalim veya Urfan Yahudileri), Osmanlı döneminde Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Urfa ve çevresinde yaşamış olan köklü bir Yahudi topluluğudur. Genellikle Levi kabilesine mensup olmalarıyla tanınırlar ve bu nedenle bazen “Urfan Levileri” olarak da anılırlar.
Topluluk, tarih boyunca hem dini hem de kültürel bakımdan belirgin bir kimlik geliştirmiş, kökenleri ve gelenekleri itibariyle Mizrahi Yahudileri arasında yer almıştır.
URFALİM TOPLULUĞU
Urfalim topluluğu, geleneksel anlatılarda Urfa’yı, Tevrat’ta geçen Ur Kaśdim (Keldanilerin Ur’u) ile özdeşleştirir. Bu nedenle bölge, birçok Yahudi tarafından Hazreti İbrahim’in doğduğu yer olarak kabul edilir. Ancak modern arkeoloji, Ur Kaśdim’in büyük olasılıkla bugünkü Irak’ta yer alan Ur antik kenti olduğunu belirtir.
Urfa, antik çağlardan itibaren pek çok medeniyetin hâkimiyeti altına girmiştir. Büyük İskender’in fethi sonrasında şehir “Ruha” adını almış, Roma ve Bizans dönemlerinde ise Edessa adıyla tanınmıştır. Bu dönemlerde de Yahudi varlığının sürdüğü bilinmekte. Ancak esas Yahudi yerleşimi ve topluluk oluşumu, Osmanlı döneminde belirginleşmiş ve güç kazanmıştır.
Urfa Yahudi Mahalle
KÖYLERDEN GELEN YAHUDİLER
Urfalim topluluğu küçük ama kendine has bir cemaat olarak öne çıkıyordu. 19. yüzyılda nüfuslarının yaklaşık Bin kişiyi bulduğu tahmin edilmekte. Cemaat, yalnızca Urfa’dan değil, coğrafi olarak yakın olan Suruç (Surucalim) ve Çermik (Cermikalim) gibi köylerden gelen Yahudileri de kapsar. Bu köylerden gelen topluluklar, Urfa Yahudileriyle akrabalık ilişkileri ve kültürel benzerlikleri nedeniyle Urfalim olarak kabul edilmiştir.
Aileler genellikle Levi soyundan geldiklerini vurgulamak amacıyla “Levi Abud”, “Levi Aslan”, “Levi Hamami”, “Levi Urfali” gibi takma adlar kullanmışlar. Diğer yaygın soyadları arasında Ba’sher, Gila (Gil), Yagen, Gazoli ve doğrudan Urfali gibi isimler yer alır.
GÖÇ VE DAĞILMA SÜRECİ
1890’ların sonlarında, Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan Hamidiye Alayları tarafından gerçekleştirilen Ermeni Katliamları, yalnızca Ermeni halkını değil, diğer etnik ve dini azınlıkları da tehdit etti. Bu ortamda Urfa’daki Yahudi topluluğu da güvenlik endişesiyle bölgeyi terk etmek zorunda kaldı. 1896 yılında, Urfalim’in büyük bölümü Osmanlı Suriye’sine, özellikle Kudüs, Tiberya ve Halep şehirlerine göç etti.
Urfalim
GÜNÜMÜZDE URFA’DA YAHUDİ VAR MI?
Bugün Urfa’da Yahudi nüfusu bulunmamakta. Ancak Urfalim’in torunları, özellikle İsrail, Amerika Birleşik Devletleri ve Latin Amerika gibi bölgelerde yaşamlarını sürdürmekte ve kültürel miraslarını yaşatmakta. İsrail’de bazı sinagoglarda Urfalim geleneklerine göre ibadet edilmekte.
